Το μάθημα της Γυμναστικής στην εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της δικτατορίας (1967-1974)
Περίληψη
Σκοπός της έρευνας ήταν η μελέτη της θέσης και του ρόλου της Φυσικής Αγωγής στο εκπαιδευτικό σύστημα κατά την περίοδο της δικτατορίας (1967-74). Διερευνήθηκε αν και κατά πόσο επέδρασε στη Φυσική Αγωγή (γυμναστική) το δικτατορικό καθεστώς (στοιχειώδη και μέση εκπαίδευση), οι αλλαγές και οι προσθήκες που επιχειρήθηκαν στο ωρολόγιο πρόγραμμα, ο ρόλος που το καθεστώς απαίτησε να διαδραματίσει ο εκπαιδευτικός - Γυμναστής, ο τρόπος με τον οποίο προσπάθησε να διαμορφώσει και να πειθαρχήσει τη συμπεριφορά των μαθητών και μαθητριών. Ως πηγές χρησιμοποιήθηκαν αρχεία των Γενικών Αρχείων του Κράτους και των Γραφείων Φυσικής Αγωγής (Νόμοι, εγκύκλιοι, αναλυτικά προγράμματα), ιδεολογικά έντυπα του καθεστώτος προς τους εκπαιδευτικούς καθώς και εκπαιδευτικά εγχειρίδια. Από την ανάλυση και επεξεργασία των πηγών προέκυψε ότι το καθεστώς προσπάθησε με κάθε τρόπο και μέσο να ελέγξει το σχολείο, ως φορέα παραγωγής της γνώσης και να το μετατρέψει σε προπαγανδιστική μηχανή προσέγγισης των οικογενειών και της ευρύτερης κοινωνίας των μαθητών και μαθητριών. Δόθηκε έμφαση στη διαφορετικότητα της γυμναστικής στο σχολείο με έντονα τα στοιχεία της πειθαρχίας, της μερικής στρατικοποίησης των μαθητών και της καλλιέργειας του ομαδικού πνεύματος. Απώτερος σκοπός του καθεστώτος ήταν να κατευθύνει εντέχνως γονείς και παιδιά προς την ενασχόληση με τον αθλητισμό, την πειθάρχησή τους μέσω μαζικών αθλητικών - σχολικών εκδηλώσεων (γυμναστικές επιδείξεις), με στόχο τον επιτυχή ιδεολογικό έλεγχο, τον αποπροσανατολισμό και την εκτόνωσή του.Αναφορές
Για το περιεχόμενο του καταστατικού του ΙΔΕΑ βλ. Παραλίκας, Δημήτριος: Συνωμοσίες ΙΔΕΑ και ΑΣΠΙΔΑ, Αθήνα 1982, σελ. 31-34.
Με τον όρο «Ιουλιανά» αναφέρεται στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας η περίοδος πολιτικής ανωμαλίας που ακολούθησε την αποπομπή της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου στις 15 Ιουλίου 1965 έως την επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Μετά την παραίτηση Παπανδρέου σχηματίστηκαν κυβερνήσεις από μέλη της Ενώσεως Κέντρου παρά τη σφοδρή αντίθεση του αρχηγού της Γ. Παπανδρέου και της πλειοψηφίας των βουλευτών της. Η περίοδος αυτή ήταν περίοδος πολιτικής αστάθειας και εντάσεων με έντονη την ανάμιξη του νεαρού τότε βασιλιά Κωνσταντίνου στα πολιτικά πράγματα της χώρας κατά παράβαση του Συντάγματος του 1952. Οδήγησε σε απαξίωση των πολιτικών και άνοιξε τον δρόμο στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967.
Παττακός, Στυλιανός: 21η Απριλίου 1967, Διατί; Ποιοί; Πώς;, εκδ. Βιοβιβλίο, Αθήνα 1995, σελ. 238.
Πουλαντζάς, Νίκος: Η κρίση των δικτατοριών, Θεμέλιο, Αθήνα 2006, σελ. 139-142.
Σβορώνος, Νίκος: Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, Θεμέλιο, Αθήνα 2007 (γ’ έκδοση), σελ. 278.
Παπαδόπουλος, Γεώργιος: Το Πιστεύω μας, (Συνέντευξις προς Γάλλους δημοσιογράφους εις Θεσσαλονίκην - 28 Μαΐου 1967), εκδ. Γενική Διεύθυνσις Τύπου, Αθήνα 1968, τόμ. Α΄, σελ. 42.
Μελετόπουλος, Μελέτης: Ιδεολογία του Δεξιού κράτους 1949-1967, Αθήνα 1993, σελ. 36-39.
Εφημερίδα Πρωινή: φύλλο 27-8-1970, Εφημερίδα Πρωινή: φύλλο 1-9-1970, Περιοδικό Ταχυδρόμος: 12-10-1967, σελ. 1. Κάποτε οι υπερεθνικιστικές κορώνες έφταναν στα όρια του γελοίου, άρθρα με εύλογους τίτλους: «Τα φρούτα μας και οι εχθροί τους» ή «Αχελώος, ένα ποτάμι στην υπηρεσία του έθνους». Μελετόπουλος: Ιδεολογία, σελ. 11-15 & 141-144.
Τσουκαλάς, Κων/νος: Ιδεολογική επίδραση, στο Ιατρίδης Γιάννης (επιμ.), Η Ελλάδα στη Δεκαετία 1940 – 1950, Θεμέλιο, Αθήνα 1984, σελ. 574-577.
Τσουκαλάς: Ιδεολογική επίδραση, σελ. 576-577. Μελετόπουλος, Μελέτης: Η Δικτατορία των συνταγματαρχών, Παπαζήση, Αθήνα 2008, σελ. 152.
Χαραλάμπης, Δημήτρης: Στρατός και πολιτική εξουσία. Η δομή της εξουσίας στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, Εξάντας, Αθήνα, 1985, σελ. 76. Χαραλάμπης, Δημήτρης: Από το μετεμφυλιακό κράτος, στο κράτος της μεταπολίτευσης, Σύγχρονα Θέματα, τ. 28, Αθήνα 1986, σελ. 56-70.
Καντζίδης, Δημήτρης: Ο Ίων Ιωαννίδης και η συμβολή του στη μεταρρύθμιση της Φυσικής Αγωγής, Διδακτορική διατριβή, ΑΠΘ, Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Θεσσαλονίκη 2002, σελ.70-71.
Ν.Δ. 4379/24-10-1964, «Περί Οργανώσεως και Διοικήσεως της Γενικής (Στοιχειώδους και Μέσης) Εκπαιδεύσεως», ΦΕΚ 182.
Νικολακόπουλος, Ηλίας: Η καχεκτική δημοκρατία. Κόμματα και εκλογές, 1946-1967, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2000, σελ. 77-85.
Καντζίδης: Ο Ίων, σελ. 71.
Καραφύλλης, Αθανάσιος: Νεοελληνική Εκπαίδευση: Δύο αιώνες μεταρρυθμιστικών προσπαθειών, Κριτική, Αθήνα 2002, σελ. 137.
Α.Ν. 59 24/30-6-1967 «Περί καταργήσεως του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου».
Κάτσικας, Χρήστος & Θεριανός, Κώστας: Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης. Από την ίδρυση του ελληνικού κράτους μέχρι το 2004, Σαββάλας, Αθήνα 2004, σελ. 170.
Παπακωνσταντίνου, Γεώργιος & Ανδρέου, Αποστόλης: Εξουσία και οργάνωση – διοίκηση του εκπαιδευτικού συστήματος, Λιβάνης-Νέα Σύνορα, Αθήνα 1994, σελ. 239-240.
Δημαράς, Αλέξης: Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε, τόμ. Β’, εκδ. ΕΣΤΙΑ, Αθήνα 1986, σελ. 285-286.
Μπουζάκης, Σήφης: Νεοελληνική Εκπαίδευση (1821-1985), Gutenberg, Αθήνα, 1991, σελ. 104, 116-117.
Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω άρθρο του νόμου: « … Από της ισχύος του παρόντος καταργείται το δια των διατάξεων του Ν.Δ. 4379/1964 συσταθέν Παιδαγωγικόν Ινστιτούτον, των μελών και των υπαλλήλων αυτού επανερχομένων αυτοδικαίως εις τας εις ας κατείχον προ του διορισμού των θέσεις και με τον ον είχον βαθμόν. Ο χρόνος υπηρεσίας τούτων εις το Παιδαγωγικόν Ινστιτούτον λογίζεται δια πάσαν περίπτωσιν βαθμολογικής και μισθολογικής εξελίξεως, ως διανυθείς εις τον βαθμόν και την θέσιν, ην κατείχον προ του εις το Παιδαγωγικόν Ινστιτούτον διορισμού των. Οι έχοντες προ του διορισμού των ως μελών του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου την θέσιν του Εκπαιδευτικού Συμβούλου επανέρχονται εις την θέσιν ταύτη, ης και λαμβάνουσιν τας αποδοχάς.».
Ευαγγελόπουλος, Σπύρος: Ελληνική εκπαίδευση 20ος αιώνας, τ. 2, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998, σελ. 187-189.
Γιάτσης, Σωτήρης & Καρανταΐδου, Μαρία: «Τομές στην πορεία της Ελληνικής Φυσικής Αγωγής κατά τον 20ο αι.: Μεταρρυθμιστικές προσπάθειες», Παιδαγωγική επιθεώρηση, 22 (1995) 21-42, σελ. 31.
Καντζίδης: Ο Ίων, σελ.20 & 96. Από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της νέας θητείας του στο Π.Ι. για δυο χρόνια, ήταν η αντικατάσταση του θεσμού των σχολικών γυμναστικών επιδείξεων με τη σχολική αθλητική - πολιτιστική γιορτή το 1975. Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα (20-7-1974), ο Ίωνας Ιωαννίδης επανήλθε στη θέση του εκπαιδευτικού συμβούλου στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο για να συνεχίσει το εκσυγχρονιστικό έργο του στον τομέα της σχολικής Φ.Α..
Δημαράς: Η μεταρρύθμιση, σελ. 294-299.
Πυργιωτάκης Ιωάννης: Εκπαίδευση και κοινωνία στην Ελλάδα, Οι διαλεκτικές σχέσεις και οι αδιάλλακτες συγκρούσεις, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2001, σελ. 292.
Α.Ν. 129/25-9-1967 «Περί οργανώσεως και διοικήσεως της Γενικής εκπαιδεύσεως και άλλων τινών διατάξεων».
Α.Ν. 129/25-9-1967 «Περί οργανώσεως και διοικήσεως της Γενικής εκπαιδεύσεως και άλλων τινών διατάξεων» & Α.Ν. 375/17-4-1968 «Περί ρυθμίσεως ζητημάτων προκυπτόντων κατά την εφαρμογήν του Α.Ν. 129/1967».
Ν.Δ. 651/29-8-1970 «Περί οργανώσεως της Γενικής Εκπαιδεύσεως και διοικήσεως του προσωπικού αυτής».
Ν.Δ. 793/1-1-1971 «Περί Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας».
Παπακωνσταντίνου: Εξουσία, σελ. 277.
ΓΑΚ Αλεξ/πολης: ΑΒΕ 178, ΕΚΠ 85.1, Φ.12. Έγγραφο ΥΠΕΠΘ, αρ. πρωτ. 2214/2-9-1971.
Φίλος, Στέφανος: Το χρονικό ενός θεσμού: η διοίκηση και η εποπτεία της εκπαίδευσης κατά την τελευταία 150ετία 1832-1982, εκδ. Βιβλία για όλους, Αθήνα 1984, σελ. 138-139.
Λεβεντάκης, Χαράλαμπος: Οργάνωση – διοίκηση της Φυσικής Αγωγής (1834-2004), Αθλότυπο, Αθήνα 2005, σελ. 92
Β.Δ. 723/10-11-1969 «Περί των ωρολογίων και αναλυτικών προγραμμάτων των μαθημάτων των σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης».
Μπουζάκης, Σήφης (Ιωσήφ): Εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα, τ. Β΄, Gutenberg, Αθήνα 1999, σελ.126.
Albanidis Evangelos & Ioannidis Panagiotis: “The role of sport in the totalitarian regime of Metaxas in Greece (1936-1941) compared to National Socialism in Germany”. In 32 Aloma 2 (2014) 15-23, pp. 19-20.
ΥΠΕΠΘ: αριθ. εγκ. 2465/29-10-69.
ΥΠΕΠΘ: αριθ. εγκ. 2464/41/23-10-1969.
ΥΠΕΠΘ: αριθ. εγκ.705/3/17-3-70.
ΥΠΕΠΘ: αριθ. εγκ.1228/57/6-9-72.
ΥΠΕΠΘ: αριθ. εγκ.1785/11/8-9-72.
Τραυλός, Χριστόφορος: Η Σωματική Αγωγή, Αλφειός, Αθήνα 1997, σελ. 232-261.
Β.Δ. 673/12-10-1968 «Περί των ωρολογίων προγραμμάτων των μαθημάτων των Σχολείων Μέσης Εκπαιδεύσεως».
Β.Δ. 651/24-10-1964 «Περί του ωρολογίου και αναλυτικού προγράμματος της Α’ τάξεως των Γυμνασίων της πρώτης βαθμίδος», Β.Δ. 72/26-1-1966 «Περί ωρολογίων και αναλυτικών προγραμμάτων τάξεων τινών σχολείων Δευτεροβαθμίου (Μέσης) Εκπαιδεύσεως», Β.Δ. 425/16-5-1966 «Περί ωρολογίου και αναλυτικού προγράμματος της Γ’ τάξεως, Γυμνασίων, Ημερησίων και Νυκτερινών».
Γ.Α.Κ. Αλεξ/πολης: ΑΒΕ 224, ΕΚΠ 127.1, Φ.13, Δ/γή του ΥΠ.Ε.Π.Θ., αρ. 133914/7-10-1969.
Ζορμπαλάς, Σταύρος: Ο Νεοφασισμός στην Ελλάδα (1967-1974), Σύγχρονη εποχή, Αθήνα, 1978, σελ. 356.
Ιωαννίδης Παναγιώτης: «Άθληση και ολοκληρωτικό κράτος: Ο ρόλος της άθλησης στο Μεταξικό καθεστώς στα πλαίσια της ιδεολογίας των εθνικιστικών κινημάτων του Ευρωπαϊκού μεσοπολέμου και οι συσχετίσεις με την ιδανική πολιτεία του Πλάτωνα», Μεταπτυχιακή διατριβή, ΔΠΘ, Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Κομοτηνή 2007, σελ.93-96.
Ζορμπαλάς: Ο Νεοφασισμός, σελ. 361. Ενδεικτικό γεγονός η διάθεση μέσω της Γ.Γ.Α. 35.000.000 δρχ. για τα Σ.Ε.Α..
Λεντάκης, Ανδρέας: Παρακρατικές οργανώσεις και 21η Απριλίου, Αθήνα 1975, σελ. 364.
Αθλητισμός και Νιάτα, 3 (Μάρτιος 1971), σελ. 76.
Αθλητισμός και Νιάτα, 3 (Μάρτιος 1971), σελ. 77.
Πλάτων: Νόμοι, 673a, 803e.
Αθλητισμός και Νιάτα, 6 (Ιούνιος 1971), σελ. 56.
Giannakopoulos Anestis & Albanidis Evangelos: “Attempts at the Militarization of Physical Education and Sport During the Dictatorship Period in Greece, 1967-74”. In: 32 The International Journal of the History of Sport, 11-12 (2015) 1359-1377, pp. 1365.
Η Νεολαία, 6 (1938), σελ. 206-207.
«Προσπάθειες περίθαλψης», στο: Ε.Λ.Ι.Α., φάκ. Βίλλας Πέτρος Σ.Ε.Α. Α.Ε. 24/97. Οι Άλκιμοι διέθεσαν δέματα με ρουχισμό για τους πληγέντες συνανθρώπους από το σεισμό στις περιφέρειες της Ηπείρου και της Δυτ. Θεσσαλίας.
«Κατασκηνώσεις Σ.Ε.Α.», στο: Ε.Λ.Ι.Α., φάκ. Βίλλας Πέτρος Σ.Ε.Α. Α.Ε. 24/97.
Αθλητισμός και Νιάτα, 10 (Οκτώβριος 1971), σελ. 53.
Αθλητισμός και Νιάτα, 11 (Νοέμβριος 1971), σελ. 29.
Λεντάκης, Ανδρέας: Παρακρατικές οργανώσεις και 21η Απριλίου, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1975, σελ. 362.
Αθλητισμός και Νιάτα, 2 (Φεβρουάριος 1971), σελ. 41.
Αθλητισμός και Νιάτα, 22 (Οκτώβριος 1972), σελ. 45.
Βακαλοπούλου Μπέτυ: Ο Νεοφασισμός στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 1990, σελ. 355-356.
Αθλητισμός και Νιάτα, 4 ( Απρίλιος 1971), σελ. 64.
Αθλητισμός και Νιάτα, 17 (Μάϊος 1972), σελ. 52-54.
Αθλητισμός και Νιάτα, 18 (Ιούνιος 1972), σελ. 49.
Αθλητισμός και Νιάτα, 19 (Ιούλιος 1972), σελ. 50.
Αθλητισμός και Νιάτα, 20 (Αύγουστος 1972), σελ. 20-21.
Ν.Δ. 410/20-1-1970 «Περί ιδρύσεως Παραρτήματος της Εθνικής Ακαδημίας Σωματικής Αγωγής (Ε.Α.Σ.Α.) εν Θεσσαλονίκη».
Οικονομάκου Μαρία, Αλμπανίδης Ευάγγελος. & Καραφύλλης Αθανάσιος: «Ο Νόμος ΒΧΚΑ’ και η Συμβολή του στην Εξέλιξη της Σχολικής Γυμναστικής». στο: Αναζητήσεις στη Φυσική Αγωγή & τον Αθλητισμό 3 (2013) 36-47, σελ. 38-40. Οι γυμναστικές επιδείξεις πιθανότατα καθιερώθηκαν ως μια διαδικασία εξέτασης του μαθήματος της Γυμναστικής και απέκτησαν θεσμική υπόσταση το 1899 με τον Νόμο ΒΧΚΑ΄.
Σεραφειμίδης, Ιωάννης: Βασική Θεωρία και Διδακτική της σχολικής φυσικής αγωγής, Αθλότυπο, Αθήνα 2003, σελ. 136-137.
Εκδόσεις 4ης Αυγούστου (αρ. 19): Αθλητική ιστορία δύο ετών 4 Αυγούστου 1936 – 4 Αυγούστου 1938. Εν Αθήναις 1938.
Αλμπανίδης, Ευάγγελος: «Οι σχολικές γυμναστικές επιδείξεις στην Ελλάδα μέχρι το 1975», στο: Άθληση και Κοινωνία 53 (2012) 7-19, σελ. 8.
ΥΠΕΠΘ: αριθ. Εγκ. 3100/13-12-1969.
Κουτσουρά, Ζωή: Το σχολείο κλείνει. Δικτατορία (1967-74) και σχολείο. Οι αποκαλύψεις του αρχείου του 12ου Δημοτικού Σχολείου Κατερίνης, Μάτι, Αθήνα 2006, σελ. 192.
ΥΠΕΠΘ: αριθ. εγκ.41/6-10-67.
Καντζίδης: Ο Ίων Ιωαννίδης, σελ. 126-127.
ΥΠΕΠΘ: αριθ. εγκ.1388/25/19-5-69.
Κουτσουρά: Το σχολείο, σελ. 192.
Λήψεις
Δημοσιευμένα
Πώς να δημιουργήσετε Αναφορές
Τεύχος
Ενότητα
Άδεια
Οι Συγγραφείς που δημοσιεύουν εργασίες τους σε αυτό το περιοδικό συμφωνούν στους παρακάτω όρους:
α. Οι Συγγραφείς διατηρούν τα Πνευματικά Δικαιώματα και χορηγούν στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης ενώ ταυτόχρονα τα πνευματικά δικαιώματα της εργασίας προστατεύονται σύμφωνα με την Creative Commons Attribution License που επιτρέπει σε τρίτους - αποδέκτες της άδειας να χρησιμοποιούν την εργασία όπως θέλουν με την προϋπόθεση της διατήρησης των διατυπώσεων που προβλέπονται στην άδεια σχετικά με την αναφορά στον αρχικό δημιουργό και την αρχική δημοσίευση σε αυτό το περιοδικό.
β. Οι Συγγραφείς μπορούν να συνάπτουν ξεχωριστές, και πρόσθετες συμβάσεις και συμφωνίες για την μη αποκλειστική διανομή της εργασίας όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό αυτό (π.χ. κατάθεση σε ένα ακαδημαϊκό καταθετήριο ή δημοσίευση σε ένα βιβλίο), με την προϋπόθεση της αναγνώρισης και την αναφοράς της πρώτης δημοσίευσης σε αυτό το περιοδικό.
γ. Το περιοδικό επιτρέπει και ενθαρρύνει τους Συγγραφείς να καταθέτουν τις εργασίες τους μέσω διαδικτύου (π.χ. σε ένα ακαδημαϊκό καταθετήριο ή στους προσωπικές τους ιστοσελίδες) πριν και μετά από τις διαδικασίες της δημοσίευσης, καθώς αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παραγωγική ανταλλαγή ιδεών και σκέψεων καθώς επίσης και σε γρηγορότερη και μεγαλύτερη χρήση και ευρετηρίαση της δημοσιευμένης εργασίας
